Inwazja na polskie lasy
W Polsce występuje ok. 3500 gat. roślin z czego prawie 1/3 to gatunki obcego pochodzenia. Część z nich wykazuje zachowania inwazyjne.
Gatunki obce to te, które w sposób naturalny nie występują na danym terenie a zostały przeniesione w sposób przypadkowy bądź świadomy np. jako rośliny ozdobne do ogródków. Gatunki inwazyjne natomiast to gatunki obce, które rozprzestrzeniają się w nowym miejscu w sposób dynamiczny, przez co zagrażają gatunkom rodzimym. Stanowią drugie – zaraz po niszczeniu siedlisk – największe zagrożenie dla światowej bioróżnorodności.
30 gatunków obcych drzew
W polskich lasach gospodarczych występuje ponad trzydzieści obcych gatunków drzew. Najczęściej jest to wynik wprowadzania w celach produkcyjnych lub tak zwanych domieszek biocenotycznych. Część gatunków obcych prowadzono, jako plantacje, ale często wprowadzano je w formie upraw o różnym stopniu zmieszania. W Polsce widać wyraźny podział geograficzny bogactwa gatunków obcych, związany głównie z klimatem. Najwięcej drzew obcego pochodzenia rośnie w zachodniej części kraju oraz w jej niżowej części.
Drzewami obcego pochodzenia najczęściej występującymi w lasach gospodarczych są: dąb czerwony, robinia akacjowa, daglezja zielona i czeremcha amerykańska. Dąb czerwony występuje na około 3% wydzieleń, które zajmują prawie 5% powierzchni lasów państwowych. Jednak gatunkiem dominującym jest jedynie na około 0,5%. W wyniku wprowadzania obcych gatunków drzew do lasów, możemy spotkać w nich wiele „egzotów”. Czasami obserwujemy całe wydzielenia zdominowane przez jeden gatunek obcy, to znowu drzewostany zbudowane z rodzimych drzew, ale z domieszką egzotycznych, w różnym stopniu zmieszania. Obecnie istnieje potrzeba dokładnego poznania, w skali kraju, stanu zasobów obcych gatunków drzew w polskich lasach. Jest to konieczne przede wszystkim ze względów ekonomicznych, aby podsumować efekty introdukcji drzew do polskich lasów.
Drugi bardzo ważny aspekt tego zagadnienia jest związany z ochroną przyrody. W ostatnim czasie, w skali globalnej, obserwujemy coraz szybciej postępujące uruchamianie procesów inwazyjnych. Część gatunków obcych może stać się gatunkami inwazyjnymi, czyli takimi, które mogą spontanicznie rozprzestrzeniać się i wnikać do naturalnych biocenoz. Tym samym mogą negatywnie wpływać na rodzime gatunki lub biocenozy, a przede wszystkim ich obecność może stanowić zagrożenie dla różnorodności biotycznej.
Inne gatunki roślin obcych bądź inwazyjnych w naszych lasach:
Niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora DC.) to raczej niepozorna roślina zielna, która tworzy prawdziwe kobierce. Pochodzi z gór Azji, u nas natomiast dobrze czuje się pod okapem lasów liściastych. Wykazuje tendencje inwazyjne i skutecznie wypiera naszego rodzimego niecierpka pospolitego.
Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.) to typowy przykład uciekinierki z ogródków. Do Polski trafiła na przełomie XVIII i XIX w. Z czasem rozprzestrzeniła się również w lasach. W niektórych obszarach błyskawicznie pojawia się na każdej odsłoniętej powierzchni. Choć jej kwiaty przybierają piękne, kolorowe barwy, stanowi poważną konkurencję dla młodych drzewek w uprawach.
Nowe regulacje
W przeszłości powszechną praktyka stosowaną przy prowadzeniu gospodarki leśnej było wprowadzanie na wielką skalę do środowiska przyrodniczego obcych gatunków drzew. Miało to m. in. poprawić warunki glebowe oraz zwiększyć różnorodność i produktywność drzewostanów. Niestety część introdukowanych w ten sposób gatunków, np. czeremcha amerykańska Padus serotina, okazała się bardzo inwazyjna i zaczynała dominować w drzewostanie, negatywnie wpływając zarówno na różnorodność przyrodniczą, jak i na produkcję drewna.
Obecnie do nasadzeń obcych gatunków drzew podchodzi się z większą ostrożnością. W obowiązujących od 2012 r. zasadach hodowli lasu nie ma wprawdzie tak bezpośrednich odniesień do potrzeby ograniczania stosowania tych gatunków jakie były zawarte we wcześniejszych wersjach tego dokumentu, jednak głównym celem hodowli lasu pozostaje zachowanie lasów istniejących i kształtowanie nowych, z respektowaniem procesów naturalnych.
Szczegółowe cele hodowli lasu obejmują m. in. przywracanie naturalnej różnorodności biologicznej lasu oraz racjonalne użytkowanie i bieżące odnawianie zasobów leśnych z zachowaniem ich naturalnej różnorodności biologicznej. Ponadto celem gospodarki nasiennej w lasach jest m. in. dążenie do zachowania naturalnego bogactwa lasu na poziomie ekosystemowym, gatunkowym i genetycznym oraz zachowanie naturalnego zróżnicowania genetycznego populacji rodzimych gatunków drzew leśnych i utrwalanie najlepszych populacji w miejscach ich występowania.
Zagrożenie dla polskiej przyrody
W skali światowej wpływ inwazyjnych gatunków stanowi aktualnie największe - na równi z utratą siedlisk - zagrożenie dla różnorodności biologicznej. Pojawienie się gatunków obcych oznacza zazwyczaj niebezpieczeństwo dla rodzimych zwierząt i roślin. Zwierzęta z innych części świata przenoszą grzyby, choroby i patogeny, na które nasze organizmy nie wykształciły w sobie odporności.
Inwazyjne gatunki obce negatywnie wpływają na środowisko przyrodnicze, m.in. poprzez przeobrażanie siedlisk przyrodniczych, wypieranie gatunków rodzimych na skutek konkurencji lub ograniczania bazy pokarmowej. Gatunki te nierzadko powodują również szkody gospodarcze, które w Unii Europejskiej szacuje się na 12 mld euro rocznie, a niektóre z nich mogą stanowić nawet zagrożenie dla zdrowia człowieka. Problem związany z rozprzestrzenianiem się obcych gatunków jest na tyle istotny, że zostały podjęte działania w skali światowej jak i Europy zmierzające do ograniczenia tego zjawiska.
Ważna edukacja
Wprowadzanie w ramach odnowień czy zalesień gatunków obcych, a zwłaszcza takich, które są inwazyjne, nie przyczynia się zatem do zachowania różnorodności biologicznej. Wykorzystywanie tak inwazyjnych gatunków obcych jak czeremcha amerykańska powinno zostać całkowicie zaniechane i powinny być one eliminowane w ramach działań ochronnych o przebudowy drzewostanów, zwłaszcza na obszarach o dużej wartości przyrodniczej. Natomiast stosowanie innych, mniej inwazyjnych gatunków, takich jak dąb czerwony , powinno być prowadzone w ograniczonym zakresie, np. ze względu na ich znaczenie produkcyjne i biocenotyczne czy tradycję regionalnej kultury leśnej.
Należy również pamiętać o bardzo ważnej roli jaką odgrywają struktury odpowiadające za gospodarkę leśną w edukacji przyrodniczej. Działalność ta rozwija się bardzo dynamicznie i stała się nieodłączną częścią gospodarowania lasami. Potencjał ten można z pewnością jeszcze bardziej wykorzystać do podniesienia poziomu wiedzy o inwazjach biologicznych. Stałym elementem systemu edukacji o ochronie przyrody w lasach powinny stać się m. in. informacje o występujących lokalnie inwazyjnych obcych gatunkach, zagrożeniach, które one powodują. Nieoceniona byłaby również edukacja w zakresie podstawowych zasad, którymi powinny się kierować osoby stykające się na co dzień z obcymi gatunkami obcymi– na przykład o zakazie uwalniania do środowiska przyrodniczego hodowanych egzotycznych zwierząt.
DR
Stowarzyszenie Leśników i Właścicieli Lasów
05-430 Celestynów ul. Widok 19
telefon: 660 163 773
e-mail: sliwl@wp.pl
NIP 5322047470
KRS 0000484229
REGON 147000240
Konto: 21 1240 2119 1111 0010 5630 4737